5. Gün
Fes
Sabah en erken Fes treni ile Marakeş'ten Fes'e ulaşımı sağlıyoruz. Yol yaklaşık 6.30 saat sürüyor. Sabah erken saat treni olduğu için birçok insan işe gidiyordu. Bu yüzden duraklar ilerledikçe tren boşalmaya başladı ve sonrasında bulunduğumuz kompartmanda kimse kalmadı. Kalan yolu da bir güzel uyuyarak öğlen saatlerinde Fes'e varıyoruz. Bu arada güncel Marakeş - Fes tren biletleri saatleri ve fiyatlarına buradan ulaşabilirsiniz.
Fes tren istasyonu Medina'dan 5 km kadar uzak. Çantalarla yürümek biraz zorlayacağı için taksi ile medina bölgesine ulaşıyoruz. Medina bölgesi içerisine arabaların girmesi yasak olduğu için konaklayacağımız yer olan Riad El Blida'ya yakın bir yerde taksiden inip kalan yolu yürüyerek ulaşıyoruz. O zamanın parası ile (2019) taksiye 80 dh ödüyoruz. Taksilere binmeden önce ne kadar isteyeceklerini sorup pazarlığı arabaya binmeden yapmakta fayda var hatırlatmasını yapalım hemen.
Fas'ın resmi tatil günü Cuma günleriymiş. Biz de Fes'e Cuma günü vardığımız için şehirdeki birçok yer kapalıydı. Otel yakınlarında açık bir restoran bulup karnımızı doyurduktan sonra medina sokaklarında dolaşmaya başlıyoruz. Birçoğu kapalı olduğu için tabi sokaklarda bir sakinlik mevcuttu.
Otelden aldığımız bilgiler sonucunda okuduklarımız aksine Fes Medina sokaklarının güvenilir olduğunu, ancak yol tarif etmek isteyen kişilerden yardım almamamız gerektiğini öğreniyoruz. Bazen navigasyonun çalışmadığı ya da göremediği sokaklar olduğunu gitmeden okumuştuk ancak biz öyle bir sorunla karşılaşmadık. Nitekim fazla derinlere inip sokaklarda kaybolmadığınız taktirde ana rotalarda yönlendirici tabelalar bile mevcut.
Sonuç olarak gönül rahatlığı ile sokaklarda gezebilirsiniz. Kaybolduğunuzu düşündüğünüz yerlerde en kötü yerel halktan yardım isteyebilirsiniz. Ama bunun karşılığında sizden para isterlerse şaşırmayın :)
Fes'teki ilk günümüzü biraz amaçsızca sokaklarda dolaşarak kısaca fazla yorulmadan dinlenerek, yol ve çöl turunun verdiği yorgunluğu atıp enerji depolayarak geçiriyoruz ve günü erkenden bitiriyoruz.
6. Gün
Fes
Sabah kahvaltımızı yapıp kaldığımız riad aracılığı ile ayarladığımız rehber eşliğinde 3 saatlik medina yürüyüş turuna çıkıyoruz. O dönem (2019) rehbere kişi başı 55 dh ödüyoruz.
Marakeş yazısında detaylı anlattığımız Free Walking Tour'lara da katılabilirsiniz. Hatta Fes için olanlarının detaylarını buradan öğrenebilirsiniz.
Bizim ilk amacımız Free Walking Tour'a katılmaktı ancak otelden rehber teklifi gelince ve fiyatı da uygun olunca bunu değerlendirmeye karar veriyoruz. Zaten Walking Tour'a katılsak da benzer bir bahşiş bırakacaktık o yüzden aslında aynı kapıya çıkıyor.
Fes turumuz ilk olarak tepeden Medina bölgesini görebileceğimiz bir yere çıkıp şehir hakkında bilgiler öğrenerek başlıyor.
Hemen kısaca bilgileri buraya da geçelim:
'Arap-Müslüman dünyasının en geniş ve en iyi korunmuş tarihi şehirlerinden biri' olarak tanımlanıp UNESCO Dünya Mirası Listesine giren Fes, Qued Nehri'nin böldüğü büyük olan Fes el-Bali ve daha küçük olan Fes Jdid olarak adlanırılan 2 tane medina bölgesinden oluşuyormuş. Genelde kullanılan medina terimi sadece el-Bali bölgesini kapsıyormuş.
Fes el-Bali araç trafiğine tamamen kapalı bir bölge. Böylece dünyanın en büyük araç trafiğine kapalı bölgesi ünvanına sahipmiş. Labirent gibi bir yapıya sahip olup birbirine bağlanan yaklaşık 9000 sokağı olduğu söyleniyor.
Medina içine döndükten sonraki durağımız Fes'te bulunan 3 tabakhaneden en büyük ve en eskilerinden biri olan Chouara Tabakhanesi. Burası şehrin en önemli turistik merkezlerinden biri.
Tabakhanenin en dikkat çekici özelliği içerisi beyaz sıvılarla veya boyalarla dolu yuvarlak taş fıçılar. İnek, koyun, keçi ve deve postları, sert derileri temizlemek ve yumuşatmak için önce çeşitli inek idrarı, güvercin dışkısı, kireç, tuz ve su karışımlarından yapılan bir dizi beyaz sıvıya batırılarak işleniyormuş. Bu işlem iki ila üç gün sürüp derilerin boyaları kolayca emmeye hazır hale gelmesini sağlıyormuş.
Daha sonra kırmızı için haşhaş, mavi için çivit mavisi ve turuncu için kına gibi doğal renklendiriciler kullanan boyama solüsyonlarına batırılıyormuş. Boyamadan sonra güneşte kurutulup hazır hale getiriliyormuş.
Elde edilen bu deri daha sonra çanta, mont, ayakkabı ve terlik gibi Fas'ın ünlü deri ürünlerini üretmek için kullanan diğer ustalara satılyormuş.
Tüm deri üretim süreci yalnızca el emeğinden oluşup, modern makineler içermiyormuş ve orta çağdan beri değişmeyen üretim yöntemlerini koruyorlarmış.
Tabakhane sonrası rotamız Karaviyyin Üniversitesi ve Camisi. Burası 859 yılında Fatma el-Fihri tarafından ilk olarak cami amacıyla yaptırılmış. Kısa bir süre sonra sadece ibadet yeri olmaktan çıkıp İslam Altın Çağı'nın önde gelen manevi ve eğitim merkezlerinden biri haline gelmiş.
1963'te Fas'ın modern devlet üniversite sistemine dahil edilip, iki yıl sonra resmi olarak Karaviyyin Üniversitesi olarak yeniden adlandırılmış. Günümüzde UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde dünyanın en eski üniversitesi ünvanına sahipmiş.
Turumuzun devamında Fas'ın meşhur argan yağı tanıtımı için küçük bir dikkanda mola veriyoruz. Burda argan yağının hikayesi ve faydaları ile ilgili bilgileri öğrenirken dinlenmiş oluyoruz.
Tur bitimini ise ipek kumaştan üretilen malzemelerin nasıl üretildiğiyle ilgili kısa bilgileri aldığımız ve hediye şallar alabileceğimiz bir dükkanda yapıyoruz. Hediye şallarımızı alıp tur rehberine teşekkürlerimizi iletip yolumuza devam ediyoruz.
Günümüzde cami binasının kendisi de Fas tarihinin birçok farklı döneminden unsurlar içeren önemli bir tarihi Fas ve İslam mimarisi kompleksiymiş.
1913 yılında Fransız sömürge yönetimi tarafından eski şehre (medina) girişi sağlayan ana ve en büyük kapı olan ve renklerinden dolayı Mavi Kapı olarak adlandırılan Bab Boujloud fotoğraflarımızı çekip medina içerisindeki turumuzu bitiriyoruz. Öğleden sonra kalan zamanımızda Medina dışında kalan kraliyet sarayını görmeye gidiyoruz.
Sonrasında yahudi mahallesinden geçerek navigasyonun gösterdiği yol üzerinden yürüyerek Bab Chems kapısından geçip medinaya dönüyoruz. Böylece yoğun geçen bir günün ardından Fes günlerini de tamamlıyoruz. Sıradaki durağımız olan Şafşavan için hazırız.
İlk günümüzde her yer kapalı olduğu için pek bir şey yapamadığımız düşünülünce aslında Fes için bir tam gün yeterli oluyor.
Gidiş için yürüyerek fazla vakit kaybetmemek adına taksi kullanıyoruz. Pazarlık sonucu 40 dh ödemeye anlaştığımız taksi ile Dar el-Makhzen sarayına (Royal Palace of Fes) ulaşıyoruz.
Saray kraliyet ailesine ait olup halka açık bir alanı yokmuş. Sadece 7 adet gözalıcı kapısını görmek mümkünmüş.
Aslında Medina için net bir rota planlamak biraz zor. Başlangıç rotanıza bağlı olarak istediğiniz şekilde planlayabilirsiniz. Bob Boujloud kapısının orda sağ ve sol iki yol ayrılıyor. Yolun birinden gidip diğerinden dönerseniz hemen her yeri yol üstünde görmüş olursunuz.
İlk gün medina rotası;
A. Chouara Tabakhanesi
B. Karaviyyin Üniversitesi ve Cami
C. Al-Attarine Medresesi
D. Bou Inania Medresesi
E. Bab Boujloud
şeklinde planlanabilir.
İkinci gün rotası;
A. Dar el-Makhzen
B. Yahudi Mahallesi
C. Semmarine Medina Gate
D. Jnan Sbil
E. Dar Chems
F. Bab Boujloud
şeklinde planlanabilir.